Prof. Dr. Hakan TUNA   
Beyin ve Sinir Cerrahisi Uzmanı
Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi İbni Sina Hastanesi
Nöroşirürji ABD Öğretim Üyesi

Site Haritası

Beyin Metastazları

Metastatik Beyin Tümörleri

Vücudun diğer organlarında bulunan primer tümörlerden (kanser) beyne yayılan tümörlere metastatik beyin tümörleri denir. Beyin metastazları beyin cerrahisi uzmanlarının en sık karşılaştığı intrakranial beyin tümörleri arasındadır. Bu tümörler sistemik kanserlerin sık görülen bir komplikasyonudur ve hastalarda önemli bir morbidite (sağlıksız ve hasta olma hali) ve mortalite (ölüm) nedenidir.
Her geçen gün yeni tanı alan beyin metastazlı hasta sayısı artmaktadır, bu artışın sebepleri; farkındalığın artması ve tanı tekniklerinin gelişmesi olabilir. Ek olarak, sistemik kanserler veya malignitelere yönelik gelişmiş kemoterapi tedavileri, hastanın daha uzun süre hayatta kalmasına olanak tanıyorlar; ancak bu tedavide kullanılan ajanlar beyni korumada başarısız olmakta ve beyni tümörün yayılmasına karşı savunmasız bırakmaktadırlar.

   Riskli Gruplar

Hemen hemen her sistemik kanser hastalığı beyne metastaz yapabilir, ancak bazılarının buna daha fazla eğilimi vardır. Cilt kanseri olan melanomun beyne metastaz yapma eğilimi vardır. Akciğer, meme, böbrek ve kalın bağırsak (kolon) kanserleri gibi diğer kanserlerle de sıklıkla karşılaşılmaktadır. Metastatik beyin tümörleri yetişkinlerde çocuklara göre daha sık görülür ve kadın ve erkeklerde eşit sıklıkta görülür.
Her iki cinsiyette beyin metastazından sorumlu primer kanser türlerinde bazı farklılıklar görülmektedir. Erkeklerde beyin metastazının en sık kaynağı akciğer kanseri, kadınlarda ise meme kanseridir.

   Belirtiler
Aşağıdaki belirtilerin yanı sıra, birçok hastada esas tümörün ve bununla ilişkili belirtilerin neden olduğu ek komplikasyonlar da görülebilir.

Artmış Kafa İçi Basıncı: Çoğu hastada beyin metastazı belirtileri, lezyonların büyümesi ve kafa içi basıncının artmasından kaynaklanır. Kafaiçi basıncının artışının en sık görülen belirtileri baş ağrısı, kusma ve bilinç bozukluğudur.
Baş ağrısı: Baş ağrısı, beyin tümörü hastalarının yaklaşık yarısındaki ilk belirtidir ve sonunda çoğu hastada mutlaka bir noktada yaşanır.
Kusma: Kusma ara sıra baş ağrısına eşlik eder. Çocuklarda yetişkinlere göre çok daha yaygındır. Çocuklarda kusma özellikle dramatik veya şiddetli olabilir.
Bilinç Değişikliği: Hastalar bir noktada genellikle hem bilinç düzeyi hem de niteliği dahil olmak üzere bilinçte değişiklikler yaşarlar. Bir beyin tümörü, kişilikteki hafif değişikliklerden derin ve geri dönüşü olmayan koma durumlarına kadar zihinsel durumda geniş bir yelpazede değişikliklere neden olabilir.
Nöbetler (Epileptik Nöbetler): Nöbetler, hastaların neredeyse yüzde 35'inde beyin tümörleriyle ilişkilidir. Yaş, özellikle 45 yaş üstü bireylerde tümörün neden olduğu epilepsi riskini artırmaktadır.
Fokal (Spesifik) Nörolojik Belirtiler: Beynin birçok yerinde oluşan tümörlerde baş ağrısı, mental durum değişikliği ve nöbetler görülebileceği gibi, bazı belirtiler de belirli bölgelerde oluşan tümörlerle ilişkilidir. Bu fokal nörolojik belirtiler, vücudun tümörün bulunduğu tarafın karşı tarafını etkiler ve karıncalanma ve motor değişiklikler (hemiparezi) gibi farklı duyum biçimlerini içerebilir.

   Radyolojik Tanı
Beyin metastazı aşağıdaki testler kullanılarak teşhis edilebilir:

Bilgisayarlı Tomografi (BT veya CT):  Damardan verilen ilaçlı veya ilaçsız yapılabilir ve beynin birçok farklı görüntüsünü içerir. BT'ler sıklıkla kullanılan ilk tanı testidir.
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI): güçlü mıknatıslar ve radyo dalgaları kullanarak beynin net bir resmini oluşturur. Damardan verilen ilaç eklenmesiyle tümörün konumu, boyutu, özellikleri ve basınç etkileri hakkında bilgi sağlayan testlerde altın standart budur.

Metastatik bir tümörden şüpheleniliyorsa, tedaviyi yapan beyin cerrahı daha ileri testler isteyebilir. Vücudun ek görüntülemesi istenebilir ve genellikle göğüs, karın ve pelvis kontrastlı BT ve kemik taraması şeklinde elde edilir. Bu testler vücudun başka bir yerindeki birincil kanserin tespit edilmesine olanak sağlar. 

   Tedavi

Tedavi, tümörün boyutuna ve tipine, kanserin birincil bölgesine, hem lokal olarak hem de vücudun geri kalanındaki yaygınlığına (evreleme), bireyin genel sağlığına ve diğer önemli tıbbi problemlerin varlığına göre değişir. Tedavinin hedefleri arasında net bir doku tanısı elde etmek, belirtileri hafifletmek, işleyişi iyileştirmek ve kanseri ve beyindeki ikincil tümörünü kontrol altına almak yer alır.

Doku tanısı bazen kritik öneme sahiptir ve hastanın önceden bilinen bir kanseri varsa zaten tanı konulmuş olabilir. Primer kanser bölgesinden biyopsi veya çıkarma yoluyla elde edilebilir. Diğer durumlarda metastatik beyin tümörünün biyopsisi yapılabilir. Büyükse ve önemli basınç etkilerine neden oluyorsa, tanı için yeterli doku sağlanırken basıncın hafifletilmesi için tamamen çıkarılabilir.

Beyin tümörünün net bir tanısı alındıktan, sistemik kanserin evrelemesi tamamlandıktan ve hastanın tıbbi durumu stabil hale getirildikten sonra, multidisipliner bir doktor ekibi, morbiditeyi veya riski en aza indirirken tümörün kontrolünü en üst düzeye çıkarmak ve olası ortadan kaldırmak için mevcut seçenekleri değerlendirecektir.

Metastatik beyin tümörlü hastaların tedavisinin üç kritik bileşeni, kemoterapötik olmayan ve kemoterapötik ilaçlar, herhangi bir beyin hasarı veya yaralanmadan kaçınarak tümörün çıkarılmasına yönelik cerrahi girişimler ve ışın tedavisidir.

Baş ağrısı gibi ağrıları hafifletmek, epilepsiyi kontrol altına almak ve tümördeki ödemi azaltmak için kemoterapötik olmayan ilaçlar verilir. Kanser hücreleri gibi hızla bölünen hücrelere saldırıp onları öldürmek için kemoterapötik ilaçlar verilebilir. Ayrıca kemoterapi, birden fazla kanser bölgesini aynı anda tedavi ederken beynin tamamını da tedavi edebilir.

Cerrahi, beyin metastazı olan bazı hastaların tedavisinin önemli bir parçasıdır. Nöroşirürji tekniklerinde artan karmaşıklık, intraoperatif MRI ile hassas navigasyon sistemleri ve gelişmiş anestezi teknikleri, beyin cerrahlarının metastatik beyin tümörlerini minimum veya kabul edilebilir morbidite ile ve neredeyse hiçbir ölüm veya mortalite riski olmadan çıkarmalarına olanak tanır. Bu sadece teşhis için doku sağlamakla kalmaz, aynı zamanda kanserin kontrolünü geliştirir ve beyinde ek tedavilerin kullanılmasını kolaylaştırır. Ayrıca onkoloğun sistemik hastalığı kontrol altına almak için ek tedavilere devam etmesine olanak tanır. Tedaviyi yapan doktor, diğer tedavilerle elde edilebilecek olandan daha fazla semptomlarda rahatlamaya yol açacağını ve muhtemelen hayatta kalma süresini uzatacağını belirlediğinde ameliyat gerçekleştirilir.

Radyasyon aynı zamanda metastatik beyin tümörleri olan hastaların tedavisinin ayrılmaz bir parçasıdır. Kemoterapi gibi radyoterapi de tüm beyin radyoterapisi (WBRT) olarak veya fraksiyonlu dozlarda verilebilir. 

Radyasyon ayrıca, tümör rezeksiyon yatağında bulunabilecek herhangi bir kalıntı malign hücreyi daha da öldürmek için tümörün cerrahi olarak çıkarılmasının ardından da uygulanabilir. Bu fiziksel formdaki radyasyon stereotaktik radyocerrahi olarak bilinir. Bu tedavi, deneyimli bir beyin cerrahı ve radyasyon onkoloğunun elinde, bir fizikçinin dikkatli girdileriyle, gelişmiş makineler tarafından gerçekleştirilir. Başlıca avantajı, ameliyatla kolayca tedavi edilemeyen lezyonları tedavi edebilme yeteneğidir. Ayrıca noninvazivdir, daha az risk taşır ve hastanede kalış süresinin daha kısa olmasını sağlar. Dörtten fazla intrakraniyal metastatik tümör olduğunda, cerrahi veya stereotaktik radyocerrahinin tedavideki rolü daha azdır. Bu durumlar için daha tüm beyin radyasyon tedavilerinin daha uygun olabileceği düşünülmektedir. Tüm beyin radyasyon tedavisi maksimum ve optimal etkili doza ulaşana kadar iki üç haftalık bir süre boyunca fraksiyonlar halinde uygulanır. Radyasyonun her gün küçük dozlarda uygulanması, tümör hücreleri öldürülürken normal beynin iyileşmesine olanak tanır.

Diğer tedavi türleri de bir seçenek olabilir. Metastaz tedavisinde gen terapisinin kullanılmasına yönelik yeni denemeler yapılmaktatır. Ancak beyin metastazına yönelik gen terapisi henüz başlangıç aşamasındadır.

   Sağ kalım

Metastatik beyin tümörü olan birçok insanda yaygın tümör metastazı vardır. Beyin metastazlarının tedavisinin etkinliği neredeyse her zaman birincil kanserin ne kadar iyi kontrol edildiğine bağlıdır. Primer kanserin kontrol altına alınamaması durumunda, metastatik beyin tümörlerinin tedavisi boşuna olacaktır. Prognostik faktörler karmaşıktır ve büyük ölçüde sistemik hastalığın durumuna, nörolojik defisitin derecesine, ilk kanser tanısı ile beyin metastazı tanısı arasında geçen süreye, primer tümörün tipine ve metastatik hastalığın doğasına, boyutuna ve invazivliğine bağlıdır. Bu nedenle beyin cerrahı, radyasyon onkoloğu ve primer onkolog arasında dikkatli bir koordinasyon ve iletişim önemlidir. Hastalığın beyinde veya vücutta nüksetmesi yaygındır ve bu nedenle görüntüleme çalışmalarıyla sık ve tutarlı takip de önemlidir.